«Ես հասկանում էի, որ այստեղ պատմությունն է խոսում, այստեղ պատմություն դարձած մարդիկ են»

Ավետիք Իսահակյանի անվան կենտրոնական գրադարանում օրերս նշվեց գիտնական, գրող, հայագետ ԱՍԱՏՈՒՐ ՓԱՇԱՅԱՆԻ 70 -ամյակը: Վերջերս լույս տեսած «Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը» մենագրությունը Ասատուր Փաշայանի 11-րդ գիրքն է: «Իրատես de facto»-ի հետ զրույցում նա նշեց, որ գրքում կան նոր, չբացահայտված էջեր. «Որպես օրինակ` Վենետիկում Ավետիք Իսահակյանի հետ Վերֆելի հանդիպման մասին քչերը գիտեն: Ես ներկայացրել եմ, իհարկե, հիմք ընդունելով Վիգեն Իսահակյանի հուշագրությունը: Վերֆելը շաբաթներ շարունակ տեղեկություններ է ստացել Վարպետից հայ ժողովրդի պատմության մասին: Հետագայում, Իսահակյանը մեծ ճիգեր է թափել, որ «Մուսա լեռան քառասուն օրը» տպագրվի Հայաստանում: Բայց նրա խնդրանքը մնացել է անպատասխան` հասկանալի պատճառներով: Այդ տարիներին չէր խրախուսվում նման գրքերի տպագրումը: Իսահակյանի մահից յոթ տարի անց, 1964-ին նոր միայն Պարույր Միքայելյանի թարգմանությամբ տպագրվեց «Մուսա լեռան 40 օրը»:
Ասատուր Փաշայանի նորընծա գիրքն առաջին մենագրությունն է` Վերֆելի գրքի գրական վերլուծության հարուստ ցանկով: «Մատենագիտական շուրջ 500 հղման հենքի վրա գիտական շրջանառության մեջ են դրվել և համակողմանի քննվել բազում արժեքավոր փաստեր՝ վկայություններ, խորհրդանշական գաղափարներ,-ասում է գրքի խմբագիր, գրականագետ, գրաքննադատ ԱՆԻ ՓԱՇԱՅԱՆԸ: -Գիրքը գրված է մեծագույն սիրով: Դրա համար կան խոր պատճառներ: Պատիվ եմ ունեցել լինելու այս գրքի խմբագիրը»: Ընթերցողին աշխատությունը հասցնելու համար պահանջվել է երեք տարի, թեև հեղինակը նշում է, որ մուսալեռցու զավակ է, և, իրականում, այն տարիների կուտակումների արդյունք է:
«Հայաստանի հանրագիտարանի» գլխավոր խմբագիր, տնօրեն ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԱՅՎԱԶՅԱՆԸ Փաշայանների հայրենադարձ գերդաստանի ամենամոտ մարդկանցից է, ճանաչել է նրանց 1962-ից: Պատմեց, որ հրաշալի վերելք սկսվեց 1965-ին, Ասատուր Փաշայանի հայրը` Ալեքսանդր Փաշայանը, ազգային հերոսի կարգավիճակում էր: Նա կարողացել է հավաքել հերոսամարտին մասնակից պապիկներին, նրանք բարձր բեմերում (գրողների միություն, «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահ , ԵՊՀ) պատմել են հերոսամարտի մասին:
«Այդ տարիներին շատերը չգիտեին, թե ինչ ասել է Մուսա լեռան 40 օր, ինչ ասել է հերոսամարտ,- նշեց Հ. Այվազյանը:- Փաշայանների ընտանիքին մոտ կանգնած մարդիկ արդեն ծանոթ էին այդ պատմություններին: Ես հասկանում էի, որ այստեղ պատմությունն է խոսում, այստեղ պատմություն դարձած մարդիկ են ու ես նրանց հետ եմ շփվում»:
Ասատուր Փաշայանին նվիրված ցերեկույթին ներկա էին գրողներ, գրականագետներ, հոբելյարի հարազատներն ու ընկերները: Ասատուր Փաշայանին Ցեղասպանության թանգարան -ինստիտուտը շնորհեց «Ֆրանց Վերֆել» ոսկե հուշամեդալ: Գրողն ասաց, որ եթե այս պահին կյանքը ավարտվի, ցավ չէ իր համար, քանի որ այդ հուշամեդալը գրպանում է:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ